της Ασημίνας Μαναγλιώτη
Παρά το γεγονός πως σε λίγες
μέρες θα γιορτάσουμε μετά βαΐων και κλάδων την επέτειο της 28ης
Οκτωβρίου και παρά το ότι οι στάχτες από τα καμένα σπίτια των παππούδων μας από
τους ναζιστές είναι ακόμα ζεστές, αρκετούς εξακολουθεί να τους ελκύει η εν λόγω
ιδεολογία.
Πέρα από τις οικονομικοπολιτικές
συνθήκες που οπωσδήποτε αποτελούν πρόσφορο έδαφος, η εξάπλωση του ναζισμού
πρέπει να ειδωθεί και από το πρίσμα της ψυχολογίας. Υπάρχει μάλιστα μια άποψη
που υποστηρίζει πως ο ναζισμός μπορεί να εξηγηθεί μόνο με βάση την ψυχολογία ή
μάλλον με βάση την ψυχοπαθολογία. Σύμφωνα με την εξήγηση αυτή, όπως την
παρουσιάζει ο Λ .Μάμφορντ, οι αληθινές πηγές του φασισμού πρέπει να αναζητηθούν
«στην ανθρώπινη ψυχή και όχι στην οικονομία». Τονίζει μάλιστα: «Στην
ακαταμάχητη έπαρση, την ευχαρίστηση της ωμότητας, τη νευρωτική αποσύνθεση – σε
όλα αυτά βρίσκεται η εξήγηση του φασισμού και όχι στη συνθήκη των Βερσαλλιών ή
την ανικανότητα της γερμανικής δημοκρατίας.»
Όταν χάνεται ο αυτοσεβασμός, ο
αυτοέλεγχος και η αυτοεκτίμηση τέτοιου είδους ιδεολογίες βρίσκουν απήχηση. Άνθρωποι
αδύναμοι να αντλήσουν εσωτερική δύναμη, βρίσκουν στον ναζισμό μια ανοιχτή
αγκάλη. Θυμόσαστε τότε στο σχολείο όταν στριμωχνόταν ψυχολογικά κάποιο ευάλωτο
παιδί που απειλούσε πως θα φωνάξει τον πρωτοξάδερφό του που ξέρει από πολεμικές
τέχνες; Ε, λοιπόν τον ρόλο αυτό καλείται να παίξει η ναζιστική ιδεολογία.
Το άτομο δεν δύναται να δει καθαρά τον
εαυτό του με τα ελαττώματα και τις ατέλειες και εντασσόμενο στην ομάδα της «ανώτερης
φυλής» αισθάνεται καλύτερα. Το πνεύμα τυφλής υπακοής σε έναν ηγέτη και το μίσος
κατά των φυλετικών και πολιτικών μειονοτήτων, η δίψα για κυριαρχία, ο
εκθειασμός του εκάστοτε λαού ως μοναδικού και ανώτερου – βρίσκουν τρομαχτική
απήχηση στο συναισθηματικό κόσμο αδύναμων ατόμων με χαμηλή αυτοεκτίμηση και
ήταν ακριβώς η απήχηση αυτή που μετέτρεψε τους γερμανούς σε φλογερούς οπαδούς
και μαχητές της ναζιστικής υπόθεσης.
Θα ήταν λοιπόν, απλοϊκή η σκέψη
πως η αποδοχή της ακρότητας και η άντληση ικανοποίησης από ωμή βία είναι απλά
ένα πολιτικό φαινόμενο. «Σκότωσε τον ναζί που κρύβεις μέσα σου» μας προέτρεπε ο
διάσημος ψυχαναλυτής Βίλχελμ Ράιχ τη δεκαετία του '60.
Πράγματι, οι περισσότεροι- αν όχι
όλοι- κρύβουμε έναν ναζί στα μύχια της ψυχής. Κάνει αισθητή την παρουσία του
στις αυθόρμητες βίαιες σκέψεις μας για τον δημόσιο υπάλληλο πίσω από τον γκισέ
που αντί να ευγνωμονεί που έχει την πολυτέλεια της εργασίας, γρυλίζει απρόθυμος
να μας εξυπηρετήσει. Δηλώνει παρών όταν μας κάνουν αντικανονική προσπέραση στην
εθνική οδό σε ώρα αιχμής. Παίρνει δύναμη όταν έρχεται η ΔΕΗ φουσκωμένη μετά από
ένα μήνα διακοπές.
Ευτυχώς, ο ναζί που κατοικεί μέσα
μας, στους περισσότερους από εμάς είναι μια αδύναμη μειονότητα κλειδαμπαρωμένη
στα έγκατα της ύπαρξης μας. Υπάρχουν όμως και εκείνοι που αυτές τις βίαιες
σκέψεις μπορούν χωρίς κανέναν ενδοιασμό να τις κάνουν πράξεις. Σε αυτήν την
περίπτωση ο ναζιστής μέσα τους έχει τον πρώτο λόγο όχι απλά μην μπορώντας να
τιθασεύσουν τα κατώτερα αυτά πάθη αλλά θεωρώντας τα απόλυτα αποδεκτή
συμπεριφορά. Εδώ σίγουρα υπάρχει θέμα. Υπάρχει ωστόσο και αυτό το ποσοστό που
χαροποιείται από αυτές τις αποτρόπαιες κινήσεις γιατί δεν βρίσκει το κουράγιο
να τις υλοποιήσει. Σίγουρα και εδώ υπάρχει πρόβλημα.
Ο καθένας από εμάς έχει χρέος
απέναντι στον εαυτό του να κρατήσει αλυσοδεμένο τον ναζιστή του στα βάραθρα της
ψυχής και να πάψει να συναινεί ή να αδιαφορεί για το φαινόμενο βίας που
επικρατεί. Χθες ήταν βία απέναντι στους μετανάστες, σήμερα απέναντι σε έναν νέο
έλληνα, αύριο...; Η μανία της βίας δεν οριοθετείται. Αν ο ναζιστής μέσα στην ατομική
συνείδηση κυριαρχήσει η ιστορία των αποτρόπαιων εγκλημάτων θα επαναληφθεί…